Bệnh sởi ở trẻ em: Dấu hiệu, nguyên nhân, chẩn đoán và cách điều trị hiệu quả

Bệnh sởi ở trẻ em là gì?

Bệnh sởi ở trẻ em (dân gian thường gọi là ban đỏ) là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây qua đường hô hấp cực kỳ nhanh, nếu không có biện pháp phòng ngừa phù hợp, nguy cơ bùng phát thành dịch sởi trên thế giới là rất cao. Bệnh sởi chủ yếu xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi và người lớn chưa được tiêm vắc xin phòng sởi.

Bệnh sởi ở trẻ em là gì?

Tại Việt Nam, sởi lưu hành quanh năm, mạnh nhất vào các thời điểm giao mùa với đặc điểm thời tiết diễn biến phức tạp, nắng mưa thất thường, nhất là vào thời điểm giao mùa Đông – Xuân. Sởi tại Việt Nam được ghi nhận có chu kỳ gây dịch khoảng 4 – 5 năm/lần, năm 2024 đang đúng vào chu kỳ.

Nguyên nhân trẻ mắc bệnh sởi

Nguyên nhân gây bệnh sởi ở trẻ em là do virus Morbili (1), thuộc họ Paramyxoviridae. Khi xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc hô hấp như mắt, mũi, miệng…, virus sẽ xâm nhập vào phổi và bắt đầu tấn công các tế bào miễn dịch trong hệ hô hấp. Sau khi xâm lấn vào các hạch bạch huyết, virus tiếp tục lan truyền qua đường máu đến khắp các cơ quan trong cơ thể như gan, da, hệ thần kinh trung ương, lá lách và nhiều cơ quan khác, gây tổn thương đa cơ quan.

Khi virus tấn công các tế bào da, chúng gây viêm các mao mạch, dẫn đến tình trạng phát ban sởi đặc trưng. Đáng lo ngại hơn, nếu virus vượt qua hàng rào máu não và xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, nó có thể gây sưng não, một biến chứng nghiêm trọng đe dọa tính mạng. Tình trạng này không chỉ gây nguy hiểm trực tiếp mà còn làm tăng nguy cơ mắc các biến chứng khác, đặc biệt ở những trẻ em có hệ miễn dịch yếu.

Bệnh sởi ở trẻ lây truyền như thế nào?

Bệnh sởi lây chủ yếu qua đường hô hấp do tiếp xúc trực tiếp với các dịch tiết mũi hoặc họng của bệnh nhân khi ho, nói chuyện hoặc hắt hơi. Virus sởi cũng có khả năng lây gián tiếp khi chạm tay vào các đồ vật, bề mặt bị nhiễm dịch tiết đường mũi họng của người bệnh sau đó đưa lên mắt, mũi, miệng. Đặc biệt, virus có thể sống trong không khí hoặc trên các bề mặt bị nhiễm bệnh trong tối đa 2 giờ. Thời kỳ lây truyền của bệnh kéo dài từ 4 ngày trước khi phát ban đến 4 ngày sau khi phát ban biến mất (2). Chính vì thế, ngay cả trong giai đoạn ủ bệnh, bệnh sởi chưa khởi phát và ngay cả khi trong giai đoạn phục hồi, phát ban biến mất, virus sởi vẫn có thể lây lan từ người sang người.

Dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ em

Có thể nhận biết bệnh sởi ở trẻ em thông qua các giai đoạn diễn biến điển hình của bệnh như sau:

• Giai đoạn ủ bệnh

Sau khi trẻ bị nhiễm virus sởi, bệnh sẽ không khởi phát ngay lập tức mà phải trải qua thời kỳ ủ bệnh kéo dài từ 12 đến 14 ngày, nhưng trong một số trường hợp có thể lên đến 21 ngày. Trong giai đoạn này, các triệu chứng của bệnh chưa xuất hiện rõ ràng.

• Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn khởi phát hay còn gọi là giai đoạn viêm long đường hô hấp, thường kéo dài từ 2 đến 4 ngày. Trong giai đoạn này, trẻ thường xuất hiện các triệu chứng sốt từ nhẹ đến cao, viêm kết mạc và đỏ mắt, xuất tiết mũi họng, chảy nước mắt và nước mũi nhiều, ho, hạch ngoại biên sưng, tiêu lỏng và biếng ăn. Đặc biệt, sau khoảng 2 ngày sốt cao, trẻ sẽ xuất hiện dấu hiệu Koplik – những hạt trắng nhỏ như hạt vừng trên niêm mạc miệng, tồn tại trong khoảng 12 đến 14 giờ.

• Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn toàn phát hay còn gọi là giai đoạn phát ban, thường kéo dài khoảng 4 đến 6 ngày, đặc trưng bởi sự xuất hiện của các vết ban đỏ lan rộng ra khắp cơ thể. Ban đỏ do sởi gây ra sẽ xuất hiện theo tuần tự: bắt đầu từ phía sau tai, sau gáy, trán, rồi lan dần xuống cổ, thân mình, ngực, lưng, tứ chi và cả lòng bàn tay, lòng bàn chân. Các vết ban đỏ này có thể mọc thành từng đốm nhỏ hoặc lan rộng ra, kết hợp thành từng đám lớn có kích thước từ 3 đến 6mm. Khi phát ban toàn thân, thân nhiệt của trẻ dần giảm.

• Giai đoạn hồi phục

Giai đoạn hồi phục hay còn gọi là giai đoạn ban bay ban, thường trẻ đã hết sốt, các vết ban sẽ tồn tại đến ngày thứ 6 kể từ ngày bắt đầu phát ban, sau đó sẽ nhạt dần, chuyển sang màu xám, bong vảy phấn sẫm màu, rồi từ từ biến mất, để lại vết thâm như vằn hổ trên vùng da phát ban. Trẻ có thể có hiện tượng lột da trong giai đoạn này. Tuy nhiên, nếu ban biến mất nhưng trẻ vẫn còn sốt, có thể bệnh đã biến chứng thành các bệnh trạng nguy hiểm hơn.

Trẻ bị sởi có nguy hiểm không? Biến chứng khi bé bị sởi

Sởi được xếp vào nhóm bệnh nguy hiểm, khả năng lây truyền cao, có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong. Bệnh sởi không chỉ là bệnh lành tính với những biểu hiện phát ban, sốt thông thường mà virus sởi có thể gây nhiễm trùng xâm lấn đa cơ quan và gây ra các biến chứng cực kỳ nghiêm trọng ở đường hô hấp, thần kinh, tiêu hóa, tai – mũi họng. Các biến chứng nguy hiểm của bệnh gồm có viêm phổi, viêm tai giữa, viêm thanh quản, viêm phế quản, viêm não tủy, cam tẩu mã (nhiễm trùng hoại tử gây loét mũi mặt), , tiêu chảy kéo dài, suy dinh dưỡng, loét giác mạc do thiếu vitamin A. Trong đó, biến chứng thần kinh có tỷ lệ thấp song xuất hiện nhiều ở nhóm tuổi học đường, ví dụ viêm màng não, viêm não…

Theo thống kê,viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất của sởi, xảy ra ở khoảng 1 trong 20 trẻ nhiễm bệnh. Đáng lưu ý, virus sởi còn có thể gây mất trí nhớ miễn dịch, khiến người mắc suy giảm từ 20 đến 70% lượng kháng thể chống lại các mầm bệnh khác mà cơ thể đã tích lũy được từ những lần nhiễm trùng tự nhiên và từ việc tiêm chủng vắc xin trước đây. Điều này làm tăng nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm khác trong thời gian sau khi khỏi sởi.

Phương pháp chẩn đoán sởi ở trẻ em

Phương pháp chẩn đoán sởi ở trẻ em hiện nay bao gồm việc theo dõi các triệu chứng lâm sàng và tiến hành các xét nghiệm đặc hiệu.

Về lâm sàng, sởi có những triệu chứng điển hình ở giai đoạn khởi phát mà phụ huynh có thể nhận biết để kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế. Những triệu chứng này bao gồm tình trạng sốt cao, phát ban, kèm theo ho khan, mắt đỏ do viêm kết mạc, chảy nước mũi, nước mắt nhiều. Ở giai đoạn muộn hơn, các nốt phát ban bắt đầu xuất hiện, thường khởi phát từ sau tai, lan ra mặt và dần xuống tay chân. Các nốt phát ban do sởi dày hơn và sau khi khỏi sẽ để lại những vết thâm đen trên da.

Về phương pháp xét nghiệm, chẩn đoán huyết thanh là phương pháp chính xác nhất để xác định sởi. Quy trình này yêu cầu lấy khoảng 3ml máu của bệnh nhân trong thời gian 28 ngày kể từ khi xuất hiện phát ban để tìm kháng thể IgM. Nếu kết quả dương tính, điều đó chứng tỏ bệnh nhân đã mắc sởi. Ngoài ra, việc kết hợp thông tin về triệu chứng lâm sàng và yếu tố tiếp xúc với nguồn bệnh cũng là cơ sở hỗ trợ quan trọng trong việc chẩn đoán xác định bệnh sởi ở trẻ em.

Điều trị bệnh sởi ở trẻ

Hiện nay, bệnh sởi vẫn chưa có thuốc đặc trị và các phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào việc giảm triệu chứng, hạn chế biến chứng diễn ra như:

Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và duy trì vệ sinh cá nhân sạch sẽ. Bố mẹ nên chia bữa ăn của trẻ thành các bữa nhỏ với các loại thực phẩm dễ tiêu nhưng vẫn cung cấp đủ dưỡng chất. Lưu ý, thức ăn cần phải được nấu chín kỹ và đảm bảo vệ sinh. Việc bổ sung thêm các loại vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A, cũng rất quan trọng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc bổ sung vitamin A có thể giảm nguy cơ xuất hiện các biến chứng ảnh hưởng đến mắt như loét giác mạc và mù mắt cũng như giảm tỷ lệ tử vong do bệnh sởi

• Trẻ còn bú mẹ nên tiếp tục bú và ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, nấu chín kỹ, chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày.
• Nếu trẻ sốt trên 38,5 độ C, cần tham khảo ý kiến bác sĩ về một số loại thuốc hạ sốt và tuân thủ liều lượng chỉ định.
• Cần tránh cho trẻ tiếp xúc với những trẻ khác để hạn chế lây lan và nguy cơ bùng phát dịch.
• Vệ sinh thân thể cho trẻ hàng ngày và dọn dẹp, giữ vệ sinh nơi ở đảm bảo không gian sống sạch sẽ, thoáng mát.
•  Nhỏ mắt bằng nước muối loãng 0,9% ngày 3 lần.

Cách phòng ngừa bệnh sởi cho trẻ

Cách phòng ngừa bệnh sởi cho trẻ em hiệu quả nhất hiện nay là tiêm vắc xin. Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, trẻ từ 9 tháng tuổi cần được tiêm vắc xin Sởi đơn hoặc vắc xin kết hợp Sởi – Quai bị – Rubella (loại thế hệ mới – vắc xin Priorix) sớm và không trì hoãn.

Bên cạnh việc tiêm ngừa vắc xin sởi từ sớm cho trẻ, phụ huynh hoặc người chăm sóc trẻ cần:

• Hạn chế cho trẻ đến những nơi tập trung đông người khi không cần thiết và tránh tiếp xúc với người ốm, đặc biệt là bệnh nhân sởi hoặc nghi mắc sởi. Tránh đưa trẻ đến nơi đang có dịch hoặc nguy cơ lây nhiễm cao.
• Đối với các bệnh nhân mắc sởi, cần thực hiện cách ly ít nhất từ 7 – 10 ngày vì bệnh lây lan mạnh nhất 4 ngày trước và 4 ngày sau khi xuất hiện phát ban. Người chăm sóc và nhân viên y tế cần đeo khẩu trang khi tiếp xúc người bệnh để giảm lây nhiễm.
• Vệ sinh cá nhân và môi trường sống cũng cần được chú trọng. Mọi người nên hạn chế tiếp xúc với người bệnh, đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt khi chăm sóc trẻ.
• Gia đình cần giữ nhà cửa thông thoáng, khử trùng thường xuyên và làm sạch đồ chơi, dụng cụ của trẻ bằng dung dịch cloramin B.
• Nếu trẻ có dấu hiệu bệnh như ho, sốt, chảy nước mũi, và phát ban, cần cách ly và đưa đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám kịp thời. Tránh đưa trẻ đi điều trị vượt tuyến khi không cần thiết để tránh quá tải và lây nhiễm chéo trong bệnh viện.
• Tiêm vắc xin có chứa thành phần sởi cho trẻ từ sớm là biện pháp phòng ngừa bệnh sởi và các gánh nặng nghiêm trọng do sởi gây ra hiệu quả nhất, phụ huynh không nên bỏ qua.

Bệnh sởi là bệnh lý vô cùng nguy hiểm, dễ lây lan, dễ mắc, gặp biến chứng nguy hiểm, di chứng nghiêm trọng, tỷ lệ tử vong cao, luôn đe dọa nguy cơ bùng phát dịch, thậm chí đại dịch. Bệnh sởi ở trẻ em lại càng nguy hiểm hơn. Việc nhận biết các dấu hiệu từ sớm của bệnh để kịp thời đưa trẻ đến các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để điều trị và áp dụng các phương pháp điều trị tại nhà là vô cùng quan trọng để giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm, giúp trẻ mau chóng phục hồi. Quan trọng hơn, phụ huynh cần đưa trẻ đi tiêm ngừa vắc xin phòng bệnh sởi từ sớm và kết hợp với các biện pháp phòng ngừa khác để bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ mắc bệnh..

Nguồn: VNVC, benhviennhitrunguong

• Jo, W. K., Osterhaus, A. D., & Ludlow, M. (2018). Morbillivirus. ScienceDirect. https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/morbillivirus
• World Health Organization: WHO & World Health Organization: WHO. (2024, July 12). Measles. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/measles

Bộ xếp hình con thú bằng gỗ cho bé - Đồ chơi tư duy và sáng tạo

Nội dung cuối

Bộ xếp hình con thú bằng gỗ

260.000 đ

290.000 đ

Giao hàng toàn quốc

Xem chi tiết Thêm vào giỏ hàng

Bộ lắp ghép hình học bằng gỗ giúp bé tư duy, kích thích não bộ phát triển - Đồ chơi trí tuệ

Nội dung cuối

khối hình học bằng gỗ

380.000 đ

395.000 đ

Giao hàng toàn quốc

Xem chi tiết Thêm vào giỏ hàng

Bộ đồ chơi nấu ăn cho bé - đồ chơi gỗ nhập vai phát triển kỹ năng

• Bộ nấu ăn bao gồm:

1. Bếp 23x15cm
2. Thớt 17x10cm
3. Chảo D9cm dài 17cm
4. Nồi D9cm
5. Đĩa D9cm
6. Cốc D7cm
7. Cốc nhỏ D5cm
8. Tăm D5cm
9. Gia vị D3.5cm
10. Muôi, thìa, xẻng, dĩa, dao dài 10-12cm

• Chất liệu: Gỗ tự nhiên(Gỗ Thông, Tần bì, Xoan đào)
• Kích thước gói hàng: 26x19x10 cm
• Đồ chơi nhập vai

Bộ đồ chơi nấu ăn bằng gỗ thiết kế mô phỏng bộ đồ nấu ăn mang lại trải nghiệm chân thực nhất, thiết kế thủ công khéo léo, bề mặt được đánh bóng cẩn thận mịn màng

390.000 đ

Giao hàng toàn quốc

Xem chi tiết Thêm vào giỏ hàng